W zasadzie można powiedzieć, że po prawomocnym rozwiązaniu małżeństwa stron występują skutki dwojakiego rodzaju. Są to skutki, które można podzielić na te o charakterze niemajątkowym i o charakterze majątkowym.
Te pierwsze obejmują przede wszystkim ustanie małżeństwa – a więc dochodzi do zmiany stanu cywilnego małżonków, którzy po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód mogą zawrzeć nowe małżeństwo. Czyli kolejnym skutkiem o charakterze niemajątkowym jest tu możliwość zawarcia nowego związku małżeńskiego.
Pojawia się też kolejna kwestia. Po rozwiązaniu małżeństwa małżonek rozwiedziony, który na skutek zawarcia związku małżeńskiego zmienił swoje nazwisko może powrócić do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa. Kwestia ta została szczegółowo wyjaśniona w poprzednim wpisie.
Jakie są kolejne niemajątkowe skutki rozwodu?
Można tu wymienić jeszcze m.in. domniemanie pochodzenia dziecka (art. 62 k.r.o.). Domniemanie to obowiązuje od chwili zawarcia małżeństwa do upływu 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa. Termin 300 dni rozpoczyna swój bieg od uprawomocnienia się orzeczenia. W sytuacji jednak, gdy matka zawarła drugie małżeństwo przed upływem 300 dni od ustania poprzedniego, domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża, chyba, że dziecko rodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą zgodę wyraził pierwszy mąż. Nie wchodząc w szczegóły tego zagadnienia wskażę tylko, że zgodnie z przywołanym przepisem – art. 62 k.r.o. domniemania powyższe mogą być obalone na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Ostatnią kwestią, w zakresie skutków niemajątkowych rozwodu jest kwestia przysposobienia dziecka.
Zgodnie z art. 115 k.r.o. przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie, czyli nie ma takiej możliwości po orzeczeniu rozwodu. Jednakże, gdy doszło do przysposobienia dziecka w trakcie trwania małżeństwa, to rozwód nie powoduje ustania tego przysposobienia. Skutkiem przysposobienia wspólnego jest nabycie przez oboje małżonków władzy rodzicielskiej jak również powstanie obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka, które jest traktowane tak, jakby było dzieckiem pochodzącym z małżeństwa.
Odnosząc się do skutków o charakterze majątkowym można wskazać, że w ich zakres wchodzą m.in:
- obowiązek alimentacyjny
- wyłączenie od dziedziczenia
- możliwość podziału majątku wspólnego
Po prawomocnym orzeczeniu rozwodu przekształceniu ulegają obowiązki alimentacyjne. Obowiązek określony w art. 27 k.r.o. zgodnie z którym „Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli…”. Przekształca się w dwa obowiązki względem wspólnych dzieci oraz względem byłego małżonka.
Zgodnie z ustawą małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni (art. 60 k.r.o.).
Z uwagi na użyte w powyżej przywołanym przepisie słowo „może” należy zwrócić uwagę, że dochodzenie roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie w obecności drugiego małżonka lub na piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi (art. 444 k.p.c.). Zatem, Sąd nie zasądzi alimentów z urzędu.
W przypadku jednak, orzekania o alimentach na rzecz małoletniego dziecka rozstrzygnięcie będzie dokonane z urzędu, gdyż kwestia alimentów na rzecz wspólnych małoletnich dzieci stron zgodnie z art. 58 k.r.o. należy do obligatoryjnej kognicji sądu rozwodowego. Niemniej nie oznacza to, że sąd nie uwzględni ustaleń małżonków zawartych w dokonanym pomiędzy nimi porozumieniu w zakresie wysokości alimentów.
Kolejnym skutkiem jest wyłącznie od dziedziczenia byłego współmałżonka.
Prawomocne rozwiązanie małżeństwa przez rozwód przed śmiercią spadkodawcy (byłego małżonka), sprawia że drugi współmałżonek jest wyłączony od dziedziczenia. Zatem, osoba rozwiedziona traci prawo dziedziczenia po swoim byłym małżonku.
W razie, gdy orzeczenie rozwodu nie stało się prawomocne przed śmiercią spadkodawcy zastosowanie ma art. 940 k.c. zgodnie z którym „małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem”
Ostatni z wymienionych skutków majątkowych jest możliwość podziału majątku wspólnego byłych małżonków. Podział ten może być dokonany w sposób umowny lub na drodze postępowania sądowego. Kwestia w jaki sposób podział będzie przeprowadzony zależy od małżonków. Brak zgody, co do możliwości i sposobu podziału powoduje, że przeprowadzenie tej procedury może nastąpić jedynie w postępowaniu sądowym.
